Wandelroute rondom Spaarndam

Loop vanaf de Ringweg naar de dijk en sla bij Zijkanaal C linksaf, ga meteen rechtsaf over de Grote Sluis en door Spaarndam. Het dorpje Spaarndam ontstond rond de dam in de monding van het Spaarne die Graaf Floris V in 1285 liet aanleggen. De dam moest Haarlem tegen het zeewater beschermen. Ten noorden van de dam, aan uw rechterhand, lag de binnenzee het IJ. Het plaatsje leefde van het heffen van tol en van visserij.

Er werden spuisluizen aangelegd om het (regen)water af te voeren. Een groot deel van Zuid-Holland was afhankelijk van de waterafvoer via Spaarndam. Als er eb was op het IJ gingen de deuren van deze sluisjes open omdat op het Spaarne het water hoger stond. Bij vloed sloten de sluisjes vanzelf omdat het water op het IJ dan hoger was. Veel sluisjes zijn nog te herkennen. Spaarndam was een van de eerste beschermde dorpsgezichten in Nederland.

Veel Amerikaanse toeristen komen kijken naar het beeldje van Hansje Brinker. Hij was een figuur uit een Amerikaans boek. Sla aan het eind van het dorp, voor de parkeerplaats en de Liniedijk rechtsaf. U loopt nu langs de Liniedijk en langs het Landje van Gruijters, een buitendijks land dat grote delen van het jaar onder water staat. Dit trekt veel vogels aan. Smienten, wintertalingen, slobeenden, grauwe ganzen worden hier vaak gezien. Ook lopen hier allerlei ‘soepganzen’, afstammelingen van verschillende soorten tamme ganzen.

Even verder passeert u Fort Spaarndam Noord, onderdeel van Stelling van Amsterdam. Aangelegd rond 1900. In dit fort konden bijna 300 soldaten verblijven. Ze hadden de taak de Slaperdijk en Zijkanaal B te verdedigen.

Vervolg de route langs de woonboten. U loopt over de Velserdijk die waarschijnlijk rond 1220 is aangelegd. De lage dijk moest het water van het IJ of Wijkermeer tegenhouden en het gebied tussen Spaarndam en Velsen beschermen. Achter de dijk ontstond de polder de Velserbroek. De Velserdijk was een zomerkade, alleen 's zomers werd het zoute water tegen gehouden. Tussen november en maart stond het grootste gedeelte van de polder onder water, omdat de dijk niet hoog genoeg was bij stormen. Het overstromingswater liet elk jaar een dun laagje klei achter. Dat diende als bemesting van de grond.

Sla linksaf de Dammersweg in, na 200 meter weer linksaf fietspad rond Westbroekplas op. De Westbroekplas is vrij recent gegraven als recreatieplas. De Velserbroek is nu een nieuwbouwdorp maar bij opgravingen zijn er sporen gevonden uit de Vlaardingen-cultuur (rond 3000 v. Chr.) en de Enkelgrafcultuur (ca. 2600 v.Chr.). Hoewel uit dezelfde periode als de Hunebedbouwers begroeven deze mensen hun doden alleen in een graf, in plaats van in een gezamenlijk graf. Eén grafheuvel, aangelegd voor een leidersfiguur van wie het lijksilhouet nog zichtbaar was, stamt uit de Midden-Bronstijd (1400-1200 v.Chr.). Het graf bevatte gouden sieraden, een bronzen pronkbijl en resten van een bronzen zwaard.

Bij het verlaten van het fietspad (na Villa Westend), rechtdoor, Slaperdijk oversteken en Assendelvervoetpad tussen de weilanden nemen. De Stelling van Amsterdam is een waterlinie en dit gebied zou bij een dreiging onder water gezet worden. Omdat de hogere gronden van de strandwal van Haarlem dicht bij zijn, werden hier extra verdedigingswerken gebouwd in de vorm van de scherfvrije onderkomens. U ziet er tientallen aan uw linkerhand staan. De sloot waar u langsloopt heet Heksloot en is de naamgever van dit gebied. Haarlem heeft dit weidegebied nooit bebouwd omdat de kringenwet hier gold. Rondom Fort Spaarndam Zuid moest een zone van ongeveer 1 km vrij schootsveld blijven. Latere bouwplannen werden tegengehouden door natuurliefhebbers. De Heksloot is namelijk een rijk gebied. In het voorjaar broeden er kieviten, scholeksters en grutto’s, grauwe ganzen, Canadese ganzen en meerkoeten.

Beklim ook de vogelkijktoren bij de speciaal voor de vogels gegraven plas. In het voorjaar broeden hier kluten en visdiefjes. Bij het Noorder Buiten Spaarne linksaf, rechts aanhouden, bij Fort Zuid linksaf voetpad op (vlak voor gemaal). In Fort Zuid is een Café met terras. Na Fort Zuid loopt u langs de Liniedijk. Achter de dijk konden soldaten zich ongezien verplaatsen. Halverwege de dijk ziet u ook nog een nevenbatterij waar geschut opgesteld kon worden. Let op de houten fortwachterswoning, die bij vijandelijkheden snel gesloopt of afgebrand kon worden.

Ga aan het eind van de Boezemkade rechtsaf, loop door Spaarndam. Voorbij de grote sluis rechtdoor langs het Rijnlandshuis. Dit gebouw werd in 1641 gebouwd, eerst als vergaderplaats, later alleen als werkplaats voor het Hoogheemraadschap Rijnland. Nadat het nieuwe vergadergebouw gereed was gekomen (het huidige stadhuis van Halfweg), bleef dit gebouw uitsluitend in gebruik als woonhuis en werkplaats. Hier legden ook schepen aan. Zie de stenen kade aan de noordkant van de dijk.

Rechtdoor, voorbij Albert Heijn rechtsaf naar beneden. Eerste fietspad linksaf richting Stompe Toren van Spaarnwoude. In het dorpje Spaarnwoude ligt de Stompe Toren. De toren en het kerkje stammen uit ca. 1200. In 1573 is de kerk door Spaanse troepen vernield, in 1747 deed een storm de kerk instorten en in 1844 werd de toren wegens instortingsgevaar ingekort tot 20 meter. Sindsdien wordt de kerk de “Stompe Toren” genoemd. De kerk staat op de oudste strandwal van Nederland. Deze langgerekte hoogte is opgeworpen door de zee zo’n 5000 jaar geleden. Kijk ook even naar het faam (max. afstand tussen vingertoppen) van Klaas van Kieten aan de noordkant van de kerk. Deze reus van Spaarnwoude moet zo'n 2,65 meter lang geweest zijn.

Loop langs de kerk en ga bij de Kerkweg rechtsaf. U komt langs een vogelkijkhut. Aan het eind van de weg rechtsaf. Na 100 meter fietspad rechtdoor. Voor de Lage Dijk rechtsaf fietspad nemen. Loop nu terug naar Spaarndam De weilanden zijn rijk aan vogels. Opvallend zijn de grote groepen ganzen. Dat is vooral de grauwe gans, maar ook veel nijlganzen weten het Nederlandse gras te waarderen. De nijlgans komt oorspronkelijk uit Oost-Afrika en is in de jaren zeventig ontsnapt uit watervogelcollecties.